بررسی 11 اشتباه رایج در تهیه طرح های توجیهی

با رقابتی تر شدن بازارهای اقتصادی و افزایش نقش بخش خصوصی در اقتصاد، مفاهیم جدیدی توسعه یافتند که در گذشته وجود نداشته و یا بسیار کمرنگ بوده اند. یکی از این مفاهیم “توجیه پذیری” است که خود به دو دسته توجیه پذیری فنی و توجیه پذیری اقتصادی تقسیم می شود. همواره شاهد طرح های بی بدیلی بوده ایم که از نظر ایده اولیه بسیار جذاب بوده اند ولی در هنگام پیاده سازی با مسایل بی شمار فنی و تکنولوژیکی مواجه می شدند و عملا امکان تحقق پیدا نمی کردند. برخی دیگر از طرح های جذاب که از نظر فنی امکان وقوع داشتند نیز از نظر مالی و اقتصادی برای سرمایه گذار منطقی نبوده و بعد از شروع پروژه بدلیل عدم توجیه پذیری یا نیمه کاره رها می شوند یا ضررهای مالی هنگفتی را برای سرمایه گذار به همراه خواهند داشت و یا هزینه های فرصت بسیار بالایی ایجاد می کنند.

با توجه به این مسایل، تهیه طرح های توجیهی فنی و اقتصادی به یکی از اجزای الزامی طرح های سرمایه گذاری جهت کاهش ریسک های آتی در نظر گرفته می شوند. با توجه به گستردگی این حوزه و بین رشته ای بودن این تخصص، افراد با پیش زمینه های تحصیلی و کاری مختلفی در تهیه این گونه طرح ها به عنوان مشاور فعالیت می کنند. بر کسی پوشیده نیست که به هر میزان دقت بیشتری در تهیه طرح های توجیهی اعمال گردد، طرح پس از اجرایی شدن با مشکلات کمتری روبرو می شود و احتمال موفقیت پروژه افزایش می یابد. با توجه به تنوع بسیار زیاد این حوزه و تجربه شخصی در حوزه تهیه طرح های امکانسنجی سرمایه گذاری و تهیه و نظارت بر بیش از 40 طرح مختلف، لازم دیدم برخی از موارد را که به کرات به عنوان اشتباهات رایج در این گونه طرح ها دیده می شود را ذکر کنم:

  1. استفاده از محاسبات سرانگشتی: تهیه طرح های توجیهی چیزی فراتر از محاسبات کوچه بازاری است. در بسیاری از طرح ها شاهد هستیم که بدون در نظر گرفتن دوره ساخت و بهره برداری پروژه و صرفا با توجه به هزینه ها و درآمدهای طرح بدون اعمال ضرایب افزایشی و یا کاهشی اقدام به محاسبه سود پروژه و طول دوران مشارکت می­کنند. لازم است توجه کنید که ممکن است در برخی حالت های خاص از این گونه روش ها بتوان استفاده نمود اما در صورتی که شرایط محیطی پرنوسان با دوره های ساخت و بهره برداری بلندمدت در نظر باشد، احتمال خطا در این روش ها بشدت افزایش می یابد و ریسک پروژه زیاد می شود.
  2. عدم توجه به مطالعات بازار: تهیه طرح توجیهی مالی بدون توجه به زمینه های بازاریابی ایده اصلی پروژه بصورت میدانی امکان پذیر نیست. یکی از قسمت هایی که بعضا در تهیه طرح ها نادیده گرفته می شود، عدم توجه به ظرفیت های فعلی بازار و ضریب اشباع بازار است. در بسیاری از طرح هایی که تهیه می شود این مساله در نظر گرفته نمی شود و پس از اجرا، پروژه موفقیتی در فروش و یا درآمدزایی کسب نمی کند و عملا شکست می خورد. به عنوان نمونه می توان به اجرای پروژه های تجاری متعدد در کلانشهرهای مشهد، شیراز و اصفهان اشاره نمود که متاسفانه تعداد بسیار زیادی از آن ها متقاضی جهت خرید ندارند.
  3. خوش بینی در تهیه طرح های توجیهی: هدف تهیه طرح های توجیهی این است که حداقل ها استخراج گردد و لازم است مشخص گردد که طرح در بدترین حالت ممکنه چه وضعیتی پیدا می کند. در بسیاری از طرح ها دیده می شود که تهیه کنندگان طرح با دید خوش بینانه اقدام به تهیه زمانبندی های اجرا و حتی پیش بینی درامد و هزینه می کنند و در واقعیت، پس از اجرای پروژه، اتفاقات به شکل بهینه رخ نمی دهد و پروژه با شکست مواجه می شود. پس لازم است همواره پروژه با دید بدبینانه مطالعه شده و مشخص گردد در بدترین حالت ممکنه دوران ساخت چه میزان است و حداکثر هزینه های طرح و حداقل درامدها را محاسبه نمود.
  4. عدم توجه به نرخ افزایش درامدها و هزینه ها: در دنیای واقعی بسیاری از نرخ ها و قیمت ها دارای افزایش های متفاوتی در اقتصاد ایران هستند. اما بارها دیده شده است که تهیه کنندگان طرح های اقتصادی، درامدها و هزینه ها را با یک نرخ ثابت افزایش می دهند که لزوما صحیح نمی باشد و لازم است برآوردهای متفاوتی برای افزایش نرخ ها در نظر گرفته شود. توجه کنید که اتکا به نرخ تورم اعلامی توسط بانک مرکزی می تواند به عنوان یک پایه در نظر گرفته شود اما لازم است مورد جرح و تعدیل های لازم قرار گیرد و در خصوص افزایش درامدهای سالانه طرح ها نیز توجه به بخشنامه ها و آیین نامه ها قانونی و کشش بازار را حتما می بایست در نظر گرفت.
  5. استفاده از مطالعات مالی تیپ: استفاده از جداول مالی به صورت تیپ در بسیاری از طرح های توجیهی که شباهت ساختاری با یکدیگر دارند امکان پذیر است اما در بسیاری از موارد طرح ها دارای اختلافات ماهوی و ساختاری با یکدیگر هستند که به وسیله جداول استاندارد مالی تیپ قابل مدلسازی نیستند. استفاده از مدلسازی های اقتصاد مهندسی در کنار تسلط به استانداردهای حسابداری می تواند راهگشای بسیاری از این موارد باشد و لازم است حتما از متخصصین فن استفاده گردد.
  6. عدم توجه به هزینه های اولیه: در پروژه های بزرگ که لزوم استفاده از شیوه های تامین مالی متفاوت وجود دارد، بسته به شیوه تامین مالی، هزینه های سرباری مانند هزینه های تامین تضامین لازم، هزینه های مرتبط با بیمه، هرینه های انتقال و … مطرح می شود که بعضا عدد معناداری می شوند و در مطالعات اقتصادی بسیاری از طرح ها متاسفانه در نظر گرفته نمی شوند.
  7. نادیده گرفتن هزینه های فرصت: در بسیاری از پروژه های سرمایه گذاری که تامین سرمایه توسط خود متقاضی به صورت مستقیم صورت می گیرد لازم است تا هزینه های فرصت برای سرمایه گذاری فرد، حداقل برابر با نرخ سود بانکی متعارف در نظر گرفته شود. بسیاری از موارد شاهد هستیم که در تهیه طرح های توجیهی این مورد به عنوان یک آیتم هزینه در نظر گرفته نمی شود و سودهای بسیاربالایی برای طرح بدست می آید که از نظر سرمایه گذاران واقعی توجیه پذیر نیست. در واقع طرح باید به گونه ای باشد که توجیهات لازم در خصوص رد سایر گزینه های پیش روی سرمایه گذاران را نیز در اختیار آنان قرار دهد.
  8. عدم توجه به بازپرداخت وام های دریافتی: یکی از نکاتی که در بسیاری از طرح ها رعایت نمی شود عدم توجه به میزان بازپرداخت وام دریافتی است و فرض می کنند که این طرح توجیهی برای اخذ وام مورد نظر نوشته شده است و نیازی به در نظر گرفتن بازپرداخت وام در گردش جریان نقدینگی نیست. در صورتی که ممکن است با توجه به سود بانکی مورد نظر و اعمال بازپرداخت وام در گردش جریان نقدینگی، طرح از حالت اقتصادی بودن خارج گردد.
  9. عدم توجه به تحلیل حساسیت: آیتم هایی که دارای بیشترین تاثیر در طرح هستند ممکن است با کوچکترین تغییر توجیه پذیری اقتصادی طرح را بشدت مورد تاثیر قرار دهند و علی رغم توجیه پذیری طرح در حالت عادی، درجه تحمل پذیری بسیار کمی در خصوص برخی از متغیرها از خود نشان دهد، لذا پیشنهاد می گردد حتما در تهیه طرح های اقتصادی، تحلیل حساسیت به عنوان یک باید انجام شود.
  10. عدم توجه به ریسک های بازار: در بسیاری از طرح های توجیهی صرفا به خود طرح توجه می شود و سایر عوامل تاثیرگذار در محیط طرح مدنظر قرار نمی گیرد. محاسبه ریسک های بازار از طریق آنالیزهای کمی می تواند بیشترین تاثیر را در افزایش دقت طرح به همراه داشته باشد. برای مثال در طرح هایی که وابستگی زیادی به نرخ ارز دارند، بررسی اوضاع سیاسی کشور می تواند کمک شایانی در محاسبه ریسک پروژه و به تبع محاسبه سودآوری واقعی پروژه داشته باشد.
  11. عدم توجه به ذینفعان مختلف: در بسیاری از پروژه های مشارکتی که دارای بیش از یک ذینفع هستند ممکن است طرفین بسته به میزان آورده های مختلف، شرایط تامین منابع و … دارای درصد سود مختلفی باشند. بعضا دیده شده است که در تهیه طرح های توجیهی، صرفا محاسبات مالی برای کل طرح در نظر گرفته می شود و طرح سودآور تلقی می گردد در صورتی که ممکن است برای یکی از ذینفعان حتی باعث ضررهای مالی گردد. لذا لازم است با توجه به تعداد ذینفعان پروژه و تنوع آن ها، محاسبات مالی توجیه پذیری طرح برای هریک از آن ها صورت گیرد.

نویسنده: پویا نخجیرکان

0 replies

Leave a Reply

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *